Διαδηλώνοντας στο Βερολίνο

Ένα κείμενο του ραβίνου Jeremy Milgrom που συμμετείχε στη διαδήλωση που έγινε στο Βερολίνο στις 8 Μαρτίου.

Zi/o/nis/ten sind /Fa/schis/ten and other Shabbat Z'miros

Τι πιο ενοχλητικό απ’ αυτό θα μπορούσε ν’ ακούσει ένας ραβίνος που έχει ζήσει στην Ιερουσαλήμ για 40 χρόνια; Θα μπορούσε τίποτα ν’ ακουστεί πιο αντί-Ισραηλινό, ειδικά στους δρόμους του Βερολίνου; Η Έσθερ, που δεν της αρέσουν τα πλήθη παρά μόνο στη Philharmoniker, δεν ενθουσιάστηκε με τη μεγάλη ανταπόκριση στο σημείο συνάντησης, στην Adenauerplatz, κι εγώ δεν τη διευκόλυνα όταν τόνισα ότι ο διαχωρισμός, με τις γυναίκες μπροστά, ήταν ξεκάθαρα χορογραφημένος. Χαρακτηριστικό για τους Ανατολίτες να θέτουν τις γυναίκες τους σε κίνδυνο, είπε (απάντησα ότι ήθελαν να πάνε πρώτες εκείνες στον παράδεισο), ούτε σαγηνεύτηκε από το μεγάλο ποσοστό γυναικών που φόραγαν μαντίλες. Δύο ακόμη παράγοντες που αύξησαν την αγωνία της: οι οδηγίες πριν από την πορεία ήταν στα γερμανικά, με τόσο βαριά προφορά που έπρεπε να πασχίσει για να τις καταλάβει, και στα αραβικά, που όση προσπάθεια κι αν κατέβαλα δεν απέδωσε παρά 20-30% κατανόηση (με δυσκολία ο μέσος όρος που αντιστοιχεί σε πάνω από 30 χρόνια διαδηλώσεων μαζί με Παλαιστινίους με παράλληλες προσπάθειες με μισή καρδιά να μάθω τη γλώσσα), και πολλή «ασφάλεια»: μια ποικιλία στολών και εξοπλισμού μάχης και κάμερες που έμοιαζαν λιγότερο με μέσα ενημέρωσης και περισσότερο με παρακολούθηση. Η Έσθερ παίρνει πολύ προσωπικά την κλασική ανάκριση όταν πετάει για το Ισραήλ και θεώρησε ότι η συμμετοχή της σ’ αυτή τη διαδήλωση θα την έφερνε σε ακόμα δυσχερέστερη θέση.

Ένας γερμανός γνώριμός μου που ήξερα από την Ιερουσαλήμ θα έπαιρνε επίσης μέρος στη διαδήλωση, αλλά μας είπε ότι ήταν πορεία και ότι απλώς θα κατέληγε εκεί που κατευθυνόμασταν. Ψάχναμε για κάποιον που θα μπορούσε να επιβεβαιώσει τις πληροφορίες αυτές και βρήκαμε έναν άνθρωπο που έμοιαζε για Άραβας στον οποίο είπα "ismah li, tihki Arabi?" Ήταν πράγματι Άραβας (ναι, έχω αυτή την απωθητική ισραηλινή έκτη αίσθηση, αλλά τη χρησιμοποιώ για ειρηνικούς σκοπούς…), αλλά δεν γνώριζε τίποτα για το γεγονός. Γενικά δεν υπάρχει έλλειψη μουσουλμάνων γυναικών με μαντίλα στο Βερολίνο (όχι στη Philharmoniker), αλλά οι περισσότερες είναι Τουρκάλες, τώρα ωστόσο μιλούσαν αραβικά και ακούγονταν όπως τα αραβικά που ήξερα από το σπίτι (τα αραβικά Βορείου Αφρικής, για παράδειγμα, ακούγονται τελείως διαφορετικά). Καθώς οι κουφίγιες γίνονταν πιο ευδιάκριτες όπως και τα εθνικά χρώματα της Παλαιστίνης, ξέραμε ότι πλησιάζαμε στο σημείο που ξεκινούσε η πορεία.

Είχα ξεπεράσει την επιθυμία μου να απευθυνθώ στη διαδήλωση δια μέσω γερμανών ακτιβιστών (ένας εκ των οποίων είχε μεταφράσει τη διάλεξή μου περί Ιουδαϊσμού και μη βίας - kiddush hashem στα μάτια μου, ιεροσυλία στα μάτια διακεκριμένων συναδέλφων που κατέφυγαν σε φωνασκίες σε μια ραβίνικη λίστα), αλλά δεν θα υπήρχαν καθόλου ομιλίες. Αν δεν μπορούσα να συμβάλω θετικά και να πω ακριβώς αυτό που είχα στο μυαλό μου, μπορούσα να επιτρέψω στον εαυτό μου να συνδεθεί μ’ αυτά τα πλακάτ και τα συνθήματα; Τουλάχιστον υπάρχει ένα καλό στο να βρίσκεσαι σε μια διαδήλωση διαμαρτυρίας ενάντια στην ισραηλινή πολιτική στη Γερμανία – ξέρεις ότι δεν θα υπάρχουν σβάστικες, οι διοργανωτές δήλωσαν ότι η αστυνομία ζήτησε (απαίτησε;) να μην υπάρχουν σημαίες της Χαμάς ή της Χεζμπολάχ (αυτά αναφορικά με την ελευθερία του λόγου), αλλά αναρωτιόμουν τι συνθήματα θα ακούγονταν, και γενικά, πόσο θα άντεχα μέχρι να απομακρυνθώ από την πορεία – νομίζω ότι «καίγομαι» πιο γρήγορα εδώ, πιο εύκολα ενοχλούμαι, είμαι λιγότερο αισιόδοξος, πιο ευαίσθητος, πιο απαιτητικός.

Ο καιρός ήταν καλός, αυτό πάντα βοηθάει. Ο ρυθμός ήταν εύκολος και η διάθεση όχι κακή, έμοιαζε σχεδόν με ξεκούραση του Σαββατοκύριακου. Είδαμε γονείς να σπρώχνουν καροτσάκια, δύο και ορισμένες φορές τρεις γενιές Παλαιστινίων, οι νέοι κυρίως γεννημένοι στη Γερμανία. Ένας έφηβος με τον οποίο άρχισα να μιλάω, που κρατούσε μια σημαία του Λιβάνου, μου είπε ότι κατάγονταν από το Malkiyyeh (κοντά στο Kiryat Sh'monah, πρόσθεσε), αλλά δεν το είχε δει ποτέ, ούτε και οι γονείς του. Του είπα πως ήλπιζα εκείνος και η οικογένειά του να μπορέσουν να επιστρέψουν… και ότι βλέπει κανείς τα χρώματα και τα λογότυπα που πετούσε στα σήματα δεκάδων λιβανέζικων εστιατορίων σε όλο το Ισραήλ, και μιλήσαμε για ταμπουλέ. Μια δεύτερη κουβέντα άνοιξε με έναν μεγαλύτερο Γερμανό που μοιράστηκε την έκπληξή του που βρήκε έναν ακόμη μη Άραβα στην πορεία. Νομίζω ότι ένιωσε πως χτύπησε τζάκποτ όταν ανακάλυψε ότι κι εγώ επίσης ήμουν Εβραίος, πόσο μάλλον ραβίνος. Ανταλλάξαμε κάρτες και ήθελε να ξανασυναντηθούμε, το ίδιο κι εγώ.

Το παραδοσιακό χάσμα γενεών δεν ήταν κυρίαρχο στην πορεία, αλλά υπήρχαν ισλαμικοί δεσμοί, με τα ρυθμικά συνθήματα Allahu Akbar, La ila ila allah wamuhammed risalahu να συναγωνίζονται συνθήματα που επέκριναν το Ισραήλ και τον Σιωνισμό. Kindermorder, Frauenmorder (δολοφόνος παιδιών, δολοφόνος γυναικών) – λυπηρό αλλά αληθινό, τίποτα με το οποίο δεν θα διαδήλωνα στο Ισραήλ. Τα σλόγκαν κάτω από τα οποία περπάταγα μίλαγαν για άρνηση της ελευθερίας της κίνησης, έλλειψη πρόσβασης σε ιατρική φροντίδα. Αν η Έσθερ είχε προβλήματα στο αεροδρόμιο, θα μπορούσε να πει ότι απλώς με συνόδευε. Στους συναδέλφους, των οποίων την επίπληξη πρόσμενα, θα απαντούσα ρωτώντας τους τι είχαν κάνει για να περάσουν απαραίτητα φάρμακα μέσα στη Γάζα. Και υπήρχαν πινακίδες που καταδίκαζαν το θάνατο πολιτών – μακάρι να είχαν αναφέρει τους φοιτητές του Mercaz Harav και τους κατοίκους του Σντερότ, αλλά τουλάχιστον δεν το απέκλειαν.

Καθώς το πλήθος διαλυόταν και το κατάπινε η μητρόπολη, τα ίδια ίχνη που είχαμε δει ερχόμενοι, οι κουφίγιες, τα εθνικά χρώματα, η αίσθηση ικανοποίησης, εξακολουθούσαν να θαμποφέγγουν μια ώρα αργότερα, χιλιόμετρα μακριά. Και τότε μου ήρθε ότι υπήρχε και κάτι άλλο που θα μπορούσε η Έσθερ να πει στον άντρα της ασφάλειας στο αεροδρόμιο: είχαμε μόλις περάσει ένα απόγευμα με Ισραηλινούς, κάνοντας κάτι θεμελιωδώς εβραϊκό. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι μάλλον θα μπορούσα να έχω μιλήσει εβραϊκά με μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που ήταν κατά πολύ περισσότερο κάτοχοι ισραηλινού διαβατηρίου στην πορεία απ’ ότι σε όλες τις συναγωγές στο Βερολίνο εκείνη τη μέρα, συνεπώς πως θα μπορούσε αυτή η δραστηριότητα να χαρακτηριστεί αντί-ισραηλινή; Είχαμε δεχθεί την ίδια φιλικότητα και φιλοξενία που με έκανε να επιστρέφω εδώ και δεκαετίες στην Ιερουσαλήμ, καθώς η δική μου δέσμευση μετακινήθηκε από τον «Σιωνισμό» σε κάτι πιο ανθρώπινο, πιο γήινο, πιο κοσμικό, πιο προσωπικό και λιγότερο ιδεολογικό.

Το τέλειωμα της μέρας με βρήκε πεινασμένο για προσωπική επαφή, συνειδητοποιώντας ότι η επόμενη ευκαιρία να δώσω μια ομιλία θα ήταν η ευκαιρία μου να λάβω τροφή της οποίας το χούμους είναι απλώς το πρώτο πιάτο.