Γράμμα από τη φυλακή

Θέλοντας να τιμήσουμε την 33η επέτειο της Ημέρας των Παλαιστινίων Κρατουμένων αναδημοσιεύουμε το ακόλουθο κείμενο

Ένα γράμμα από τον 20ό χρόνο μου στη φυλακή

Από την ισραηλινή εφημερίδα Χααρέτζ, 25 Μαΐου 2005

Ο Walid Dakah διανύει τον 20ό του χρόνο στη φυλακή. Το 1986 ο Dakah που κατάγεται από την Baka al-Garbiyeh καταδικάστηκε για συμμετοχή στην ομάδα του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) που δολοφόνησε τον στρατιώτη Moshe Takam. Ο Dakah καταδικάστηκε από στρατιωτικό δικαστήριο, με βάση την κατάθεση ενός από τα μέλη της ομάδας και με βάση τη δική του κατάθεση κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων. Έκτοτε αρνείται πεισματικά τη συμμετοχή του στη δολοφονία. Εάν ήταν ένας Εβραίος που είχε σκοτώσει έναν Παλαιστίνιο θα είχε απελευθερωθεί εδώ και χρόνια. Εάν ήταν ένας Εβραίος που είχε σκοτώσει Εβραίο θα είχε απελευθερωθεί πριν από περίπου δύο χρόνια. Εάν ήταν ένας Παλαιστίνιος από τα κατεχόμενα θα είχε απελευθερωθεί σε μία από τις ανταλλαγές κρατουμένων. Αλλά ο Dakah είναι ένας Ισραηλινός Άραβας και κανείς δεν νοιάζεται γι' αυτόν. Ο Dakah παντρεύτηκε στη φυλακή τον Αύγουστο του 1999 και βλέπει τη γυναίκα του μία φορά κάθε δύο εβδομάδες για 45 λεπτά πίσω από το παράθυρο του επισκεπτηρίου. Δεν έχει πάρει ούτε μία μέρα άδεια, ούτε καν για να αποχαιρετίσει τον ετοιμοθάνατο πατέρα του, δεν μπορεί να επικοινωνήσει τηλεφωνικά με το σπίτι του, δεν έχει ορισθεί διάστημα για την ποινή του, δεν είχε ούτε ένα λεπτό ιδιωτικής στιγμής με τη γυναίκα του. Ο κρατούμενος Walid Dakah διανύει το 20ο του έτος μέσα στη φυλακή. Φυλακίστηκε σε ηλικία 24 ετών και τώρα είναι 44. Πριν από λίγες εβδομάδες έγραψε αυτό το γράμμα στο φίλο του MK Azmi Bishara τον οποίο αποκαλεί Abu Omar. Η επιστολή δημοσιεύεται με την άδειά του. (από την εισαγωγή του Gideon Levy)

Αγαπημένε μου αδελφέ Αμπού Ομάρ,

Σήμερα αρχίζω να μετράω τον 20ό μου χρόνο στη φυλακή και είναι επίσης και τα 20ά γενέθλια ενός από τους νεαρούς άντρες εδώ. Σήμερα, η ημέρα του εγκλεισμού μου και τα γενέθλια ενός φίλου μου, μου θυμίζουν τη Λίνα: Πόσο χρονών είναι σήμερα; Άκουσα ότι είναι ήδη μητέρα δύο παιδιών. Και η Νατζά, μητέρα τριών παιδιών, πόσο χρονών είναι; Και η Χανίν, η μητέρα του μωρού; Και πόσο χρονών είναι τα ανίψια μου, που ήταν μωρά την ημέρα της σύλληψής μου και εκείνα που γεννήθηκαν μερικά χρόνια αργότερα; Πόσο χρονών είναι τα μικρά μου αδελφάκια, που έχουν ήδη παντρευτεί και έχουν γίνει γονείς;

Στο παρελθόν δεν ρωτούσα. Ο χρόνος δεν είχε κανένα νόημα για μένα. Δεν ήταν σημαντικό για μένα το πόσος χρόνος είχε περάσει, με την ευρεία έννοια του όρου. Με ενδιέφεραν μόνο τα λεπτά που περνούσαν γρήγορα κατά τη διάρκεια των σύντομων επισκέψεων της οικογένειάς μου, τα λεπτά που δεν έφταναν για να κάνω όλες τις ερωτήσεις που είχα γράψει στην παλάμη του χεριού μου και πόσο κουραστική προσπάθεια θα ήταν για τη Σάνα, όχι μόνο να τις κάνει άλλα και να τις θυμάται. Εδώ δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούμε χαρτί και μολύβι στο επισκεπτήριο. Η μνήμη είναι το μοναδικό μας μέσο.

Ξεχνάω να κοιτάξω τις γραμμές που άρχισαν πριν από χρόνια να χαράσσονται στο πρόσωπο της μητέρας μου, ξεχνάω να κοιτάξω τα μαλλιά της, που άρχισε να τα βάφει με χένα για να κρύψει τα λευκά, έτσι δεν θα ρωτήσω την πραγματική της ηλικία. Και ποια είναι η πραγματική της ηλικία; Δεν ξέρω πόσο χρονών είναι η μητέρα μου. Η μητέρα μου έχει δύο ηλικίες: τη χρονολογική της ηλικία, την οποία γνωρίζω, και την ηλικία του εγκλεισμού μου - την παράλληλη ηλικία, που είναι 19 χρόνια.

Σου γράφω από τον παράλληλο χρόνο. Εμείς δεν χρησιμοποιούμε τις δικές σας συνηθισμένες μονάδες χρόνου, όπως τα λεπτά ή τις ώρες, εκτός από τις στιγμές που ο χρόνος μας συναντάει το χρόνο σας δίπλα στο παράθυρο του επισκεπτηρίου. Τότε ήμαστε αναγκασμένοι να δίνουμε προσοχή σε αυτές τις ίδιες μονάδες χρόνου. Έτσι κι αλλιώς αυτή είναι η μόνη πλευρά του χρόνου σας που δεν έχει αλλάξει και θυμόμαστε ακόμη πώς να τη χρησιμοποιήσουμε.

Ένας από τους νεαρούς συμμετέχοντες στην Ιντιφάντα που ήρθε σε μας, μας είπε ότι πολλά πράγματα στο χρόνο σας έχουν αλλάξει. Τα τηλέφωνα δεν έχουν πια καντράν και δουλεύουν με κάρτες αντί για κέρματα, τα λάστιχα των αυτοκινήτων δεν έχουν εσωτερικούς αεροθαλάμους και υπάρχει ένα λάστιχο χωρίς σαμπρέλα. Μου άρεσε αυτό το σύστημα με τα λάστιχα, που περιέχει υλικό που μπαλώνει από μόνο του τις τρύπες του αεροθάλαμου και εμποδίζει τη διαφυγή του αέρα.

Μου αρέσει επειδή είναι όπως ο κρατούμενος που παλεύει με τα νύχια του δεσμοφύλακα. Δεν έχω κανένα άλλο μέσο εκτός από αυτό το ίδιο σύστημα που επισκευάζει μόνο του τον εαυτό του. Οι οδηγοί μας δεν χάνουν ούτε νύχι, οδηγούν πάνω από όλα, δεν υπάρχει ούτε ένα εμπόδιο που να μην πέρασαν από πάνω του. Φαίνεται ότι νόμιζαν πως κάνοντάς το έκοβαν δρόμο και γλίτωναν προσπάθεια. Οι οδηγοί μας δεν είναι βιαστικοί, απλά χρησιμοποιούν τα ίδια λάστιχα, σαν να μην ήμασταν λάστιχα με σάρκα και οστά, και δεν έχουν προορισμό ή στόχο, σε βαθμό που έχουμε γίνει ένα αναλώσιμο προϊόν. Η αγορά είναι οι πολιτικές διαδικασίες: Πάρε ένα λάστιχο και δώσε μας ένα μικρό όχημα. Τι να σου κάνουν τα λάστιχα χωρίς το όχημα;

Αδημονώ η Παλαιστινιακή και η Αραβική ηγεσία να γίνουν πιο εκλεπτυσμένες. Αδημονώ τα έθνη μας και οι πολιτικές ηγεσίες να υιοθετήσουν ένα σύστημα που επισκευάζει μόνο του τον εαυτό του και να μην χρειάζονται τους Αμερικανούς και τους άλλους που παριστάνουν τους επισκευαστές για λάστιχα και την ίδια στιγμή υποδαυλίζουν τις συγκρούσεις στον Λίβανο σήμερα.

Εμείς, οι κρατούμενοι, ζούμε σε έναν παράλληλο χρόνο: Βλέπουμε αλλά δεν μας βλέπουν, ακούμε αλλά δεν ακουγόμαστε, σαν να υπάρχει ένας μονωτικός τοίχος από αδιαφανές γυαλί στη μία μεριά, τη δικιά σας μεριά που μας χωρίζει τον έναν από τον άλλο, όπως στα αυτοκίνητα των vip. Έχουμε κολλήσει στον παράλληλο χρόνο από πριν τον Ψυχρό Πόλεμο και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του κομμουνιστικού μπλοκ. Είμαστε εδώ πριν από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, πριν από τον πρώτο Πόλεμο του Κόλπου και τον δεύτερο και τον τρίτο. Πριν από τη Μαδρίτη και πριν το Όσλο και πριν από το ξέσπασμα της πρώτης και της δεύτερης Ιντιφάντα.

Η ηλικία μας σ' αυτόν τον παράλληλο χρόνο είναι η ηλικία της επανάστασης, πριν τη γέννηση ορισμένων από τους φορείς της. Πριν τους αραβικούς δορυφορικούς σταθμούς και την κουλτούρα του χάμπουργκερ στις πρωτεύουσές μας. Είμαστε εδώ πριν ακόμη την εφεύρεση των κινητών τηλεφώνων, των μοντέρνων επικοινωνιακών συστημάτων και του Ίντερνετ. Είμαστε τμήμα της ιστορίας και η ιστορία είναι μια κατάσταση και η ρίζα ενός παρελθόντος που δεν υφίσταται πια. Αλλά εμείς είμαστε η ρίζα ενός παρελθόντος που συνεχίζεται και δεν έχει τελειώσει. Σας μιλάμε στον ενεστώτα, για να μην βρεθούμε στο μέλλον σας.

Ο χρόνος μας που είναι καθηλωμένος έχει κάνει τις συνήθεις αντιλήψεις του χρόνου και του χώρου να χαθούν από τη γλώσσα μας, τις έχει μπερδέψει. Εδώ, για παράδειγμα, δεν ρωτάμε πότε και που θα συναντηθούμε. Συναντηθήκαμε και συνεχίζουμε να συναντιόμαστε στο ίδιο μέρος. Βαδίζουμε εδώ ευκίνητα, μπροστά και πίσω, πάνω στον άξονα του παρόντος και του παρελθόντος. Για μας κάθε στιγμή μετά το παρόν είναι ένα άγνωστο μέλλον με το οποίο μας είναι αδύνατον να σχετιστούμε. Όπως τα αραβικά έθνη, δεν έχουμε έλεγχο πάνω στο μέλλον μας, αλλά με μια ουσιαστική διαφορά: Η δική μας κατοχή είναι ξένη, ο δικός τους δεσμοφύλακας είναι Άραβας. Εδώ έχουμε συλληφθεί επειδή κυνηγήσαμε το μέλλον και εκεί το μέλλον έχει θαφτεί ενώ είναι ακόμη ζωντανό.

Στον παράλληλο χρόνο μας, οι περισσότεροι από μας δεν έχουμε καν απαντήσει την ερώτηση που μας κάνουν από παιδιά: Τι θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις; Εγώ, παρόλο που είμαι 44 ετών, ακόμη δεν ξέρω τι θέλω να γίνω όταν μεγαλώσω.

Είμαστε ο χρόνος που παλεύει με το χώρο, σε μια αιώνια αντίφαση. Έχουμε γίνει μονάδες του χρόνου. Προσδιοριζόμαστε ως σημεία στον άξονα του χρόνου κάθε φορά που ο τάδε συλλαμβάνεται και ο δείνα φτάνει στη φυλακή και ο τάδε αποφυλακίζεται. Αυτές είναι βασικές συντεταγμένες στη ζωή μας στον παράλληλο χρόνο. Ξέρουμε πώς να καταλαβαίνουμε την ώρα, την ημέρα και την ημερομηνία σύμφωνα με τις δικές σας μονάδες χρόνου, αλλά αυτές είναι μονάδες που δεν χρησιμοποιούνται. Εδώ, αυτό ή εκείνο έγινε όταν ο τάδε έφτασε ή πριν ο δείνα απελευθερωθεί. Από τη στιγμή που δεν γνωρίζουμε πότε ο τάδε θα συλληφθεί ή πότε θα μεταφερθεί από τη μία φυλακή στην άλλη, όταν μιλάμε για το μέλλον δεν έχουμε κανένα τρόπο να καθορίσουμε μια νέα συντεταγμένη στον άξονα του χρόνου και τότε χρησιμοποιούμε δανεικά τις δικές σας μονάδες χρόνου.

Στον παράλληλο χρόνο, έχουμε μάθει να αναπτύσσουμε περίεργες σχέσεις με αντικείμενα και πράγματα που μόνο ένας άνθρωπος που έχει εγκλειστεί θα καταλάβει. Διαφορετικά πως είναι δυνατό να καταλάβει τους συναισθηματικούς δεσμούς ανάμεσα σε ένα κρατούμενο κι ένα φανελάκι, απλά επειδή ήταν το τελευταίο πράγμα που φόραγε τη στιγμή της σύλληψής του; Πως μπορεί κανείς να εξηγήσει τους βαθύς δεσμούς μας με αντικείμενα των οποίων η απώλεια θα μας κάνει να στεναχωρηθούμε, μερικές φορές ακόμη και να κλάψουμε; Ένας αναπτήρας ή ένα συγκεκριμένο πακέτο τσιγάρα παίρνουν ιδιαίτερη συναισθηματική σημασία. Είναι η απόδειξη ότι κάποτε ήμασταν έξω από αυτόν τον παράλληλο χρόνο, ότι ανήκαμε στο δικό σας χρόνο. Είναι το τελευταίο σκύβαλο του ανθρώπου που πνίγεται στον παράλληλο χρόνο.

Το 1996, για πρώτη φορά σε δέκα χρόνια άκουσα την κόρνα ενός σουμπαρού και έκλαψα. Στο δικό μας χρόνο, ο ήχος έχει μια διαφορετική σημασία από την προειδοποίηση των πεζών. Στον δικό μας χρόνο αυτός ο ήχος μπορεί να εγείρει βαθιά συναισθήματα. Η σχέση μας με το χώρο δεν μπορεί να διαφέρει από τη σχέση μας με τα αντικείμενα. Εδώ μπορεί κανείς να αναπτύξει ειδική σχέση με έναν λεκέ που έχει προκληθεί από μια διαρροή νερού ή από την υγρασία στον τοίχο του κελιού της απομόνωσης. Μπορεί κάποιος να αναπτύξει μια σχέση με μια τρύπα στον τοίχο ή ένα ράγισμα στην πόρτα. Ποιος μπορεί να καταλάβει αυτό το συναισθηματικό διάλογο, τα αισθήματα, την αφαίρεση και τις περιγραφές σαν να μιλούσαμε για τον παράδεισο και την πύλη προς αυτόν, αντί για το κελί της απομόνωσης και τις τρύπες στους τοίχους του.

Κρατούμενος 1: "Δεν υπάρχει τίποτα σαν την πτέρυγα 4… που είναι εκείνες οι μέρες στην πτέρυγα 4;"

Κρατούμενος 2: "Πράγματι, αλλά το καλύτερο πράγμα στην πτέρυγα 4 είναι το κελί απομόνωσης 7".

Κρατούμενος 1, απελευθερώνοντας ένα στεναγμό από το στήθος του, με μια έκφραση νοσταλγίας εκείνων των ημερών: "Ξέρω. Καταλαβαίνω τι εννοείς. Σε εκείνο το κελί απομόνωσης, ακούς, ακριβώς την αυγή, τον ήχο των αυτοκινήτων στη λεωφόρο".

Κρατούμενος 2, διακόπτοντας το φίλο του: "Όχι μόνο αυτό. Ξέρεις την πόρτα στην απομόνωση; Την πόρτα! Ανάμεσα στην πόρτα και στον τοίχο, υπάρχει ένα μεγάλο ράγισμα δύο εκατοστά μέσα από το οποίο μπορείς να δεις. Όταν καθίσεις στο κρεβάτι σου μπορείς να δεις μέχρι το τ-έ-λ-ο-ς του διαδρόμου" λέει σέρνοντας στο στόμα του τη λέξη "τέλος" στο μάκρος του διαδρόμου.

Κρατούμενος 1: "Ούτε συζήτηση, η πτέρυγα 4 είναι η καλύτερη".

Πόσο απλά είναι τα όνειρα, πόσο μεγάλος ο άνθρωπος. Πόσο μικρό το μέρος, πόσο μεγάλη η ιδέα.

Η αλήθεια είναι ότι δεν σκόπευα να γράψω μια τέτοια μέρα για το χρόνο και το χώρο, ούτε για πολιτική και για φιλοσοφία. Είχα μια βαθιά επιθυμία να γράψω γι' αυτά που μας ενοχλούν. Γι' αυτά που αγαπώ και γι' αυτά που μισώ. Αλλά το απροσχεδίαστο γράψιμό μου είναι σαν την απροσχεδίαστη ζωή μου. Παραδέχομαι ότι δεν σχεδίασα τίποτα, δεν σχεδίαζα να είμαι μαχητής της ελευθερίας, και δεν σχεδίαζα να είμαι μέλος μιας οργάνωσης ή ενός κόμματος, ή ακόμη και να ασχοληθώ με την πολιτική. Όχι επειδή αυτά τα πράγματα δεν είναι σωστά και όχι επειδή η πολιτική είναι απαγορευμένη και αηδιαστική, όπως ισχυρίζονται μερικοί, αλλά επειδή για μένα αυτά είναι σπουδαία και περίπλοκα πράγματα.

Δεν είμαι από πρόθεση μαχητής της ελευθερίας και πολιτικός. Θα μπορούσα να έχω συνεχίσει τη ζωή μου ως ελαιοχρωματιστής ή ως βοηθός σε βενζινάδικο και το έκανα μέχρι τη σύλληψή μου. Θα μπορούσα να είχα παντρευτεί μια συγγενή σε νεαρή ηλικία, όπως κάνουν πολλοί, και θα μου είχε κάνει εφτά ή δέκα παιδιά. Θα μπορούσα να έχω αγοράσει ένα φορτηγάκι και να μάθω τη δουλειά του οδηγού και τις νομισματικές ισοτιμίες. Όλα αυτά ήταν δυνατά. Αλλά είδα τη φρίκη στη Σάμπρα και στη Σατίλα και με σόκαραν.

Για να σταματήσω να νιώθω το σοκ και το τραύμα. Για να σταματήσω να νιώθω τη θλίψη για τα ανθρώπινα όντα, όλα τα ανθρώπινα όντα. Η αναλγησία μπροστά στον τρόμο, κάθε τρόμο είναι σαν εφιάλτης για μένα. Είναι το μέτρο της θέλησής μου και η άρνησή μου να παραδοθώ. Το να συναισθάνομαι τους ανθρώπους, το να συναισθάνομαι τον πόνο της ανθρωπότητας αυτό είναι η ουσία του πολιτισμού. Αυτή η θέληση είναι η ουσία του λογικού ανθρώπου. Η δράση είναι η φυσική του ουσία και το συναίσθημα είναι η πνευματική του ουσία, ενώ το να συναισθάνεσαι τους ανθρώπους και να νιώθεις τον πόνο τους είναι η ουσία όλου του ανθρώπινου πολιτισμού.

Και είναι ακριβώς αυτή η ουσία που προσπαθούν να κάμψουν στη φυλακή κατά τη διάρκεια των ωρών, των ημερών και των χρόνων. Όχι εναντίον σου ως ανατρεπτικό πολιτικό ων, όχι εναντίον σου ως θρησκευτικό ων, ή ως καταναλωτή στον οποίο αρνούνται τις υλικές χαρές της ζωής. Μπορείς να υιοθετήσεις όποια πολιτική άποψη θέλεις, να ασκείς τα θρησκευτικά σου καθήκοντα, να έχει μια μεγάλη ποικιλία αγαθών. Ο σκοπός του σωφρονιστικού συστήματος είναι να μειώσει τον άνθρωπο μέσα σου, κάθε σχέση που μπορεί να έχεις με τα ανθρώπινα όντα και τη φύση, ακόμη και τη σχέση σου με το δεσμοφύλακά σου ως ανθρώπινο ων. Θα κάνουν τα πάντα για να σε κάνουν να τους μισήσεις. Αυτό το οποίο αντιμάχονται είναι η αγάπη, η αίσθηση του καλού και του ωραίου και η ανθρωπιά.

Τώρα, στον 20ό μου χρόνο στη φυλακή, παραδέχομαι ότι χαίρομαι ακόμη σαν παιδί με πολύ απλά πράγματα, γεμίζω χαρά με κάθε λόγο ενθάρρυνσης ή διαμαρτυρίας ή με κάθε καλό λόγο που ακούω. Παραδέχομαι ότι η καρδιά μου χτυπάει στο στήθος μου όταν αντικρίζω ένα λουλούδι στην τηλεόραση, ή ένα τοπίο, ή τη θάλασσα. Είμαι χαρούμενος, παρόλα αυτά και δεν έχω λαχτάρα για τις χαρές της ζωής με δύο μόνο εξαιρέσεις, τα παιδιά και τους εργάτες: η εικόνα των παιδιών όταν μαζεύονται από κάθε κατεύθυνση για να πάνε στο σχολείο και η εικόνα των εργατών όταν έρχονται από τα σοκάκια και τις γειτονιές της πόλης νωρίς τα ξημερώματα μιας κρύας και συννεφιασμένης χειμωνιάτικης μέρας και περπατούν προς το κέντρο του χωριού, έτοιμοι να ταξιδέψουν για τον τόπο της δουλειάς τους.

Παραδέχομαι τώρα ότι όλα αυτά τα συναισθήματα, όλη αυτή η αγάπη δεν θα είχε μείνει μέσα μου αν δεν υπήρχε η αγάπη μου για τη μητέρα μου Φαρίντα, τη γυναίκα μου Σάνα, τον αδερφό μου Χόσνι, χωρίς την υποστήριξη της οικογένειάς μου, χωρίς την υποστήριξη των φίλων μου για μένα και γι' αυτούς.

Είμαι ένας άνθρωπος που κρατάει την αγάπη του όπως κάποιος κρατάει αναμμένα κάρβουνα στα χέρια του, αλλά θα συνεχίσω να την κρατάω. Θα συνεχίσω να σας αγαπάω, επειδή η αγάπη είναι η μόνη ταπεινή μου νίκη πάνω στο δεσμοφύλακά μου.